قیمت یا نرخ فولاد، اولین عاملی است که روی قیمت همه محصولات فولادی در بازار بینالمللی و ایران تأثیر میگذارد؛ بعد از آن، عواملی مثل نرخ ارز، هزینه انرژی، هزینه حملونقل و تعرفههای وارداتی، باعث افزایش یا کاهش قیمت محصولات فولادی میشوند. با این اوصاف، تاثیر تغییرات قیمت فولاد بر صنعت ایران چقدر است؟ آیا میتوان اثر نوسانات قیمت فولاد بر صنایع را کنترل کرد؟ در ادامه، پاسخ میدهیم.
- وضعیت بازار فولاد در ایران
- تأثیر تغییرات قیمت فولاد در زنجیره صنایع
- اثر نوسانات قیمت فولاد بر زنجیره تأمین
- راهکارهای مدیریت ریسک ناشی از تغییر قیمت فولاد
- 1. خرید دورهای و برنامهریزیشده مواد اولیه
- 2. استفاده از قراردادهای بلندمدت با تأمینکنندگان
- 3. بهرهگیری از ابزارهای مالی و پوشش ریسک
- 4. تنوعبخشی به منابع تأمین فولاد
- 5. افزایش بهرهوری در تولید و کاهش مصرف فولاد
- آیا اثر نوسانات قیمت فولاد بر صنایع همیشه قابل کنترل است؟
وضعیت بازار فولاد در ایران
بازار فولاد ایران در سالهای اخیر وارد مرحلهای شده است که کارشناسان آن را «شرایط ریسکمحور» توصیف میکنند. منظور از شرایط ریسکمحور، این است که متغیرهای اصلی صنعت فولاد، کاملاً غیرقابلپیشبینی و ناپایدار شدهاند؛ منظورمان متغیرهایی مثل نرخ ارز، سیاستهای صادراتی و قیمت جهانی انرژی است.
در ضمن، از کاهش نقدینگی در صنایع پاییندستی، اختلال در فرآیند تولید برخی کارخانهها و باثبات نبودن سیاستهای صادراتی هم نباید غافل شد؛ این موضوعات باعث شدهاند، بخش مهمی از معاملات فولاد در ایران به شکل کوتاهمدت و با احتیاط بسیار بالا انجام شود. مهمترین تاثیر تغییرات قیمت فولاد بر زنجیره صنعت ایران، کوچکتر شدن دامنه معاملات و نوسان در قیمت مقاطع فولادی است. در چنین فضایی، ریسکپذیری کاهش پیدا میکند و بسیاری از پروژههای بزرگ صنعتی یا عمرانی با تأخیر و کاهش بودجه مواجه میشوند.
تأثیر تغییرات قیمت فولاد در زنجیره صنایع
هرگونه نوسان در قیمت فولاد، نخستین اثر خود را در هزینههای صنایع وابسته نشان میدهد. از خودروسازی تا ساختمانسازی، صنایع نفتوگاز، تجهیزات صنعتی و لوازم خانگی، همگی وابستگی مستقیم یا غیرمستقیم به فولاد دارند؛ بنابراین، افزایش یا کاهش قیمت این ماده اولیه، هزینه تولید آنها را تغییر میدهد.
مهمترین تأثیرات عبارتاند از:
- افزایش بهای تمامشده محصولات صنعتی: وقتی قیمت فولاد بالا میرود، هزینه تولید قطعات، سازهها و قیمت آهنآلات هم افزایش پیدا میکند.
- کاهش سرعت تولید در صنایع پاییندستی: نوسانهای لحظهای فولاد، برنامهریزی تولید را دشوار میکند؛ در نتیجه، کارخانهها مجبور میشوند که در خرید مواد اولیه، محتاطتر عمل کنند.
- اختلال در اجرای پروژههای بزرگ: پروژههای نفتوگاز، راهسازی یا احداث کارخانههای جدید، معمولاً برنامهریزی مالی بلندمدت دارند. تغییر قیمت فولاد این پتانسیل را دارد که بودجه و زمانبندی پروژهها را تغییر بدهد.
- افزایش فشار بر صنایع صادراتمحور: بسیاری از شرکتها، در زمینه صادرات محصولات فولادی یا تجهیزات فلزی فعالیت دارند؛ بنابراین، بهدلیل رقابت در سطح جهانی ناچار هستند، قیمتهایشان را ثابت نگه دارند.
اثر نوسانات قیمت فولاد بر زنجیره تأمین
مهمترین اثر نوسانات قیمت فولاد بر زنجیره تأمین، اختلال در برنامهریزی خرید و انبارداری است؛ زیرا کارخانهها نمیتوانند، زمان مناسب خرید یا میزان ذخیره موردنیازشان را دقیقاً پیشبینی کنند. علاوهبر این موارد، اثرات مهم دیگری هم وجود دارند که عبارتاند از:
- افزایش هزینه تأمین مواد اولیه
- نوسان در موجودی انبار کارخانهها
- کاهش نقدینگی صنایع پاییندستی
- کاهش امکان عقد قراردادهای بلندمدت
- چالش در پیشبینی قیمت تمامشده محصولات
- افزایش وابستگی به واردات در دورههای کمبود بازار
- افزایش زمان انتظار برای تحویل ورق و مقاطع فولادی
راهکارهای مدیریت ریسک ناشی از تغییر قیمت فولاد
تغییرات ناگهانی قیمت فولاد برای بسیاری از صنایع اجتنابناپذیر است؛ اما خوشبختانه، با پیادهسازی اصول مدیریت ریسک میتوان اثرات آن را تا حد زیادی کنترل و پیشبینیپذیر کرد. هدف اصلی این راهکارها این است که صنایع در برابر موجهای قیمتی مقاومت بیشتری داشته باشند؛ همچنین، هزینههای تولید خود را تثبیت کنند و از نوسانات شدید بازار آسیب نبینند. در ادامه مهمترین راهکارهای تخصصی و کاربردی را بررسی میکنیم:
1. خرید دورهای و برنامهریزیشده مواد اولیه
خریدهای ناگهانی و بدون برنامه، بیشترین آسیب را از نوسانات قیمت فولاد دریافت میکنند. شرکتها میتوانند، با تعیین بازههای زمانی مشخص برای خرید و توزیع حجم خرید در طول سال، میانگین قیمت خرید خود را تثبیت کنند. با اجرای این روش، کارخانهها در دورههای افزایش قیمت، با جهشهای ناگهانی مواجه نمیشوند و هزینه تأمین مواد اولیه، تحتکنترل میمانند.
2. استفاده از قراردادهای بلندمدت با تأمینکنندگان
یکی از حرفهایترین شیوههای کاهش ریسک، عقد قراردادهای بلندمدت با تأمینکنندگان معتبر فولاد است. این قراردادها معمولاً شامل توافق بر سر قیمتهای ثابت، بازههای زمانی تحویل، یا سقف تغییرات قیمت هستند. نتیجۀ این کار، کاهش عدم قطعیت در بخش تأمین و برنامهریزی مالی در پروژههای صنعتی و ساختمانی است.
3. بهرهگیری از ابزارهای مالی و پوشش ریسک
در بسیاری از کشورها، صنایع برای مقابله با نوسانات قیمت از ابزارهای مالی مثل معاملات آتی یا قراردادهای پوشش ریسک استفاده میکنند. در ایران هم نسخههایی از این ساختار در قالب بورس کالا و معاملات سلف قابل اجرا است. صنایع با استفاده از چنین ابزارهایی، قیمت خرید آتی خود را تثبیت و نوسانات شدید بازار را خنثی میکنند.
4. تنوعبخشی به منابع تأمین فولاد
وابسته بودن به یک تأمینکننده، ریسک بزرگی را در زمان نوسان قیمت فولاد ایجاد میکند. با گسترش شبکه تأمینکنندگان در داخل و خارج کشور این فرصت وجود دارد که احتمال کمبود، تأخیر در تحویل یا افزایش ناگهانی قیمت، کم شود. همچنین، با افزایش تعداد تامینکنندگان، قدرت چانهزنی شرکتها افزایش پیدا میکند و امکان انعقاد قراردادهای بهتر فراهم میشود.
5. افزایش بهرهوری در تولید و کاهش مصرف فولاد
بخشی از ریسک نوسانات قیمت فولاد را میتوان با مدیریت مصرف داخلی کنترل کرد. بسیاری از کارخانهها با انجام اقدامات زیر، نیازشان به مواد اولیه را حداقل میرسانند:
- استفاده از طراحیهای مدرن با حداقل مقدار مصرف مواد اولیه
- کاهش ضایعات در مراحل برش و ساخت
- تکنولوژیهای جدید تولید
آیا اثر نوسانات قیمت فولاد بر صنایع همیشه قابل کنترل است؟
خبر؛ بهطورکلی، اثر نوسانات قیمت فولاد را نمیتوان تمام و کمال کنترل کرد؛ زیرا صنعت فولاد در ایران، شدیداً تحت تأثیر بازار جهانی، نرخ ارز، هزینه انرژی و سیاستهای داخلی قرار دارد. بااینحال، میتوان این اثر منفی را تا حد زیادی مدیریت، مهار و پیشبینیپذیر کرد؛ البته، بهشرطیکه صنایع از روشهای اصولی مدیریت ریسک استفاده کنند و بهسراغ چندین تامینکننده معتبر بروند.
